Libro 1, Par. da 16 a 20

Paragrafo 16
Nihil fere quondam maioris rei nisi auspicato ne privatim quidem gerebatur quod etiam

nunc nuptiarum auspices declarant qui re omissa nomen tantum tenent. Nam ut nunc extis (quamquam id ipsum aliquanto minus quam

olim) sic tum avibus magnae res impetriri solebant. Itaque sinistra dum non exquirimus in dira et in vitiosa incurrimus. 29 Ut

P. Claudius Appi Caeci filius eiusque collega L. Iunius classis maxumas perdiderunt cum vitio navigassent. Quod eodem modo

evenit Agamemnoni; quicum Achivi coepissent
“inter sese strepere aperteque artem obterere extispicum
solvere imperat

secundo rumore adversaque avi.”
Sed quid vetera? M. Crasso quid acciderit videmus dirarum obnuntiatione neglecta. In quo

Appius collega tuus bonus augur ut ex te audire soleo non satis scienter virum bonum e civem egregium censor C. Ateium notavit

quod ementitu auspicia subscriberet. Esto; fuerit hoc censoris si iudicabat ementitum; at illud minime auguris quod adscripsit

ob ea causam populum Romanum calamitatem maxumam cepisse. Si enim ea causa calamitatis fuit non in eo est culpa qui obnuntiavit

sed in eo qui non paruit. Veram enim fuisse obnuntiationem ut ait idem augur et censor exitus adprobavit; quae si falsa fuisset

nullam adferre potuisset causam calamitatis. Etenim dirae sicut cetera auspicia ut omina ut signa non causas adferunt cur quid

eveniat sed nuntiant eventura nisi provideris. 30 Non igitur obnuntiatio Atei causam finxit calamitatis sed signo obiecto

monuit Crassum quid eventurum esset nisi cavisset. Ita aut illa obnuntiatio nihil valuit aut si ut Appius iudicat valuit id

valuit ut peccatum haereat non in eo qui monuerit sed in eo qui non obtemperarit.

Paragrafo 17
Quid? Lituus iste vester quod clarissumum est insigne auguratus unde

vobis est traditus? Nempe eo Romulus regiones direxìt tum cum urbem condidit. Qui quidem Romuli lituus id est incurvum et

leviter a summo inflexu bacillum quod ab eius litui quo canitur similitudine nomen invenit cum situs esset in curia Saliorum

quae est in Palatio eaque defiagravisset inventus est integer. 31 Quid? Multis annis post Romulum Prisco regnante Tarquinio

quis veterum scriptorum non loquitur quae sit ab Atto Navio per lituum regionum facta discriptio? Qui cum propter paupertatem

sues puer pasceret una ex iis amissa vovisse dicitur si recuperasset uvam se deo daturum quae maxima esset in vinea; itaque sue

inventa ad meridiem spectans in vinea media dicitur constitisse cumque in quattuor partis vineam divisisset trisque partis aves

abdixissent quarta parte quae erat reliqua in regiones distributa mirabili magnitudine uvam ut scriptum videmus invenit. Qua re

celebrata cum vicini omnes ad eum de rebus suis referrent erat in magno nomine et gloria. 32 Ex quo factum est ut eum ad se rex

Priscus arcesseret. Cuius cum temptaret scientiam auguratus dixit ei cogitare se quiddam; id possetne fieri consuluit. Ille

augurio acto posse respondit. Tarquinius autem dixit se cogitasse cotem novacula posse praecidi; tum Attum iussisse experiri.

Ita cotem in comitium allatam inspectante et rege et populo novacula esse discissam. Ex eo evenit ut et Tarquinius augure Atto

Navio uteretur et populus de suis rebus ad eum referret. 33 Cotem autem illam et novaculam defossam in comitio supraque

impositum puteal accepimus. Negemus omnia comburamus annales fiera haec esse dicamus quidvis denique potius quam deos res

humanas curare fateamur; quid quod scriptum apud te est de Ti. Graccho nonne et augurum et haruspicum comprobat disciplinam?

Qui cum tabernaculum vitio cepisset inprudens quod inauspicato pomerium transgressus esset comitia consulibus rogandis habuit.

Nota res est et a te ipso mandata monumentis. Sed et ipse augur Ti. Gracchus auspiciorum auctoritatem confessione errati sui

comprobavit et haruspicum disciplinae magna accessit auctoritas qui recentibus comitiis in senatum introducti negaverunt iustum

comitiorum rogatorem fuisse.

Paragrafo 18
34 Iis igitur adsentior qui duo genera

divinationum esse dixerunt unum quod particeps esset artis alterum quod arte careret. Est enim ars in iis qui novas res

coniectura persequuntur veteres observatione didicerunt. Carent autem arte ii qui non ratione aut coniectura observatis ac

notatis signis sed concitatione quadam animi aut soluto liberoque motu futura praesentiunt quod et somniantibus saepe contingit

et non numquam vaticinantibus per furorem ut Bacis Boeotius ut Epimenides Cres ut Sibylla Erythrea. Cuius generis oracla etiam

habenda sunt non ea quae aequatis sortibus ducuntur sed illa quae instinctu divino adflatuque funduntur; etsi ipsa sors

contemnenda non est si et auctoritatem habet vetustatis ut eae sunt sortes quas e terra editas accepimus; quae tamen ductae ut

in rem apte cadant fieri credo posse divinitus. Quorum omnium interpretes ut grammatici poetarum proxime ad eorum quos

interpretantur divinationem videntur accedere. 35 Quae est igitur ista calliditas res vetustate robustas calumniando velle

pervertere? “Non reperio causam.” Latet fortasse obscuritate involuta naturae; non enim me deus ista scire sed his tantum modo

uti voluit. Utar igitur nec adducar aut in extis totam Etruriam delirare aut eandem gentem in fulgoribus errare aut fallaciter

portenta interpretari cum terrae saepe fremitus saepe mugitus saepe motus multa nostrae rei publicae multa ceteris civitatibus

gravia et vera praedixerint. 36 Quid? qui inridetur partus hic mulae nonne quia fetus exstitit in sterilitate naturae

praedictus est ab haruspicibus incredibilis partus malorum? Quid? Ti. Gracchus Publi filius qui bis consul et censor fuit

idemque et summus augur et vir sapiens civisque praestans nonne ut C. Gracchus filius eius scriptum reliquit duobus anguibus

domi comprehensis haruspices convocavit? Qui cum respondissent si marem emisisset uxori brevi tempore esse moriendum si feminam

ipsi aequius esse censuit se maturam oppetere mortem quam P. Africani filia adulescentem; feminam emisit ipse paucis post

diebus est mortuus.

Paragrafo 19
Inrideamus haruspices vanos futtiles esse dicamus

quorumque disciplinam et sapientissimus vir et eventus ac re comprobavit contemnamus; [condemnemus] etiam Babylonem et eos qui

e Caucaso caeli signa servantes numeris motibus stellarum cursus persequuntur; condemnemus in quam hos aut stultitiae aut

vanitatis aut impudentiae qui quadringenta septuaginta milia annorum ut ipsi dicunt monumentis comprehensa continenti et

mentiri iudicemus ne saeculorum reliquorum iudicium quod de ipsis futurum sit pertimescere. 37 Age barbari vani atque fallaces;

num etiam Graiorum historia mentita est? quae Croeso Pythius Apollo ut de naturali divinatione dicam quae Atheniensibu quae

Lacedaemoniis quae Tegeatis quae Argivis quae Corinthiis responderit quis ignorat? Conlegit innumerabilia oracula Chrysippus

nec ullum sine locuplete auctore atque teste; quae quia nota tibi sunt relinquo; defendo unum hoc numquam illud oraclum Delphis

tam celebre et tam clarum fuisset neque tantis donis refertum omnium populorum atque regum nisi omnis aetas oraclorum illorum

veritatem esse experta. 38 “Idem iam diu non facit.” Ut igitur nunc minore gloria est quia minus oraculorum veritas excellit

sic tum nisi summa veritate in tanta gloria non fuisset. Potest autem vis illa terrae quae mentem Pythiae divino adflatu

concitabat evanuisse vetustate ut quosdam evanuisse et exaruisse amnes aut in alium cursum contortos et deflexos videmus. Sed

ut vis acciderit (magna enim quaestio est) modo maneat id quod negari non potest nisi omnem historiam perverterimus: multis

saeclis verax fuisse id oraculum.

Paragrafo 20
39 Sed omittamus oracula veniamus ad

somnia. De quibus disputans Chrysippus multis et minutis somniis configendis facit idem quod Antipater ea conquirens quae

Antiphontis interpretatione esplicata declarant illa quidem acumen interpretis sed exemplis grandioribus decuit uti. Dionysi

mater eius qui Syracosiorum tyrannus fuit ut scriptum apud Philistum est et doctum hominem et diligentem et aequalem temporum

illorum cum praegnans hunc ipsum Dionysium alvo contineret somniavit se peperisse Satyriscum. Huic interpretes portentorum qui

Galeotae tum in Sicilia nominabantur responderunt ut ait Philistus eum quem illa peperisset clarissimum Graeciae diuturna cum

fortuna fore. 40 Num te ad fabulas revoco vel nostrorum vel Graecorum poetarum? Narrat enim et apud Ennium Vestalis illa:

“Et cita cum tremulis anus attulit artubus lumen
talia tum memorat lacrimans exterrita somno.
Eurydica prognata pater

quam noster amavit
vires vitaque corpus meum nunc deserit omne.
Nam me visus homo pulcher per amoena salicta
et ripas

raptare locosque novos. Ita sola
postilla germana soror errare videbar
tardaque vestigare et quaerere te neque

posse
corde capessere: semita nulla pedem stabilitat.
41 Exim compellare pater me voce videtur
his verbis: 0 gnata

tibi sunt ante gerendae
aerumnae post ex fluvio fortuna resistet.
Haec ecfatus pater germana repente recessit
nec sese

dedit in conspectum corde cupitus
quamquam multa manus ad caeli caerula templa
tendebam lacrumans et blanda voce

vocabam.
Vix aegro cum corde meo me somnus reliquit.”