Paragrafo 81
Tum vero neque ad explorandum idoneum locum castris neque ad progrediendum data facultate
consistunt necessario et procul ab aqua et natura iniquo loco castra ponunt. Sed isdem de causis Caesar quae supra sunt
demonstratae proelio non lacessit et eo die tabernacula statui passus non est quo paratiores essent ad insequendum omnes sive
noctu sive interdiu erumperent. Illi animadverso vitio castrorum tota nocte munitiones proferunt castraque castris convertunt.
Hoc idem postero die a prima luce faciunt totumque in ea re diem consumunt. Sed quantum opere processerant et castra
protulerant tanto aberant ab aqua longius et praesenti malo aliis malis remedia dabantur. Prima nocte aquandi causa nemo
egreditur ex castris; proximo die praesidio in castris relicto universas ad aquam copias educunt pabulatum emittitur nemo. His
eos suppliciis male haberi Caesar et necessariam subire deditionem quam proelio decertare malebat. Conatur tamen eos vallo
fossaque circummunire ut quam maxime repentinas eorum eruptiones demoretur; quo necessario descensuros existimabat. Illi et
inopia pabuli adducti et quo essent expeditiores omnia sarcinaria iumenta interfici
iubent.
Paragrafo 82
In his operibus consiliisque biduum consumitur; tertio die magna
iam pars operis Caesaris processerat. Illi impediendae reliquae munitionis causa hora circiter VIIII signo dato legiones
educunt aciemque sub castris instruunt. Caesar ab opere legiones revocat equitatum omnem convenire iubet aciem instruit; contra
opinionem enim militum famamque omnium videri proelium defugisse magnum detrimentum afferebat. Sed eisdem de causis quae sunt
cognitae quo minus dimicare vellet movebatur atque hoc etiam magis quod spatii brevitate etiam in fugam coniectis adversariis
non multum ad summam victoria iuvare poterat. Non enim amplius pedum milibus duobus ab castris castra distabant; hinc duas
partes acies occupabant duae; tertia vacabat ad incursum atque impetum militum relicta. Si proelium committeretur propinquitas
castrorum celerem superatis ex fuga receptum dabat. Hac de causa constituerat signa inferentibus resistere prior proelio non
lacessere.
Paragrafo 83
Acies erat Afraniana duplex legionum V; tertium in subsidiis
locum alariae cohortes obtinebant; Caesaris triplex; sed primam aciem quaternae cohortes ex V legionibus tenebant has
subsidiariae ternae et rursus aliae totidem suae cuiusque legionis subsequebantur; sagittarii funditoresque media continebantur
acie equitatus latera cingebat. Tali instructa acie tenere uterque propositum videbatur: Caesar ne nisi coactus proelium
committeret; ille ut opera Caesaris impediret. Producitur tamen res aciesque ad solis occasum continentur; inde utrique in
castra discedunt. Postero die munitiones institutas Caesar parat perficere; illi vadum fluminis Sicoris temptare si transire
possent. Qua re animadversa Caesar Germanos levis armaturae equitumque partem flumen traicit crebrasque in ripis custodias
disponit.
Paragrafo 84
Tandem omnibus rebus obsessi quartum iam diem sine pabulo retentis
iumentis aquae lignorum frumenti inopia colloquium petunt et id si fieri possit semoto a militibus loco. Ubi id a Caesare
negatum et palam si colloqui vellent concessum est datur obsidis loco Caesari filius Afranii. Venitur in eum locum quem Caesar
delegit. Audiente utroque exercitu loquitur Afranius: non esse aut ipsis aut militibus succensendum quod fidem erga imperatorem
suum Cn. Pompeium conservare voluerint. Sed satis iam fecisse officio satisque supplicii tulisse perpessos omnium rerum
inopiam; nunc vero paene ut feras circummunitos prohiberi aqua prohiberi ingressu neque corpore dolorem neque animo ignominiam
ferre posse. Itaque se victos confiteri; orare atque obsecrare si qui locus misericordiae relinquatur ne ad ultimum supplicium
progredi necesse habeat. Haec quam potest demississime et subiectissime exponit.
Paragrafo
85
Ad ea Caesar respondit: nulli omnium has partes vel querimoniae vel miserationis minus convenisse. Reliquos enim
omnes officium suum praestitisse: se qui etiam bona condicione et loco et tempore aequo confligere noluerit ut quam integerrima
essent ad pacem omnia; exercitum suum qui iniuria etiam accepta suisque interfectis quos in sua potestate habuerit conservarit
et texerit; illius denique exercitus milites qui per se de concilianda pace egerint; qua in re omnium suorum vitae consulendum
putarint. Sic omnium ordinum partes in misericordia constitisse: ipsos duces a pace abhorruisse; eos neque colloquii neque
indutiarum iura servasse et homines imperitos et per colloquium deceptos crudelissime interfecisse. Accidisse igitur his quod
plerumque hominum nimia pertinacia atque arrogantia accidere soleat uti eo recurrant et id cupidissime petant quod paulo ante
contempserint. Neque nunc se illorum humilitate neque aliqua temporis opportunitate postulare quibus rebus opes augeantur suae;
sed eos exercitus quos contra se multos iam annos aluerint velle dimitti. Neque enim sex legiones alia de causa missas in
Hispaniam septimamque ibi conscriptam neque tot tantasque classes paratas neque submissos duces rei militaris peritos. Nihil
horum ad pacandas Hispanias nihil ad usum provinciae provisum quae propter diuturnitatem pacis nullum auxilium desiderarit.
Omnia haec iam pridem contra se parari; in se novi generis imperia constitui ut idem ad portas urbanis praesideat rebus et duas
bellicosissimas provincias absens tot annis obtineat; in se iura magistratuum commutari ne ex praetura et consulatu ut semper
sed per paucos probati et electi in provincias mittantur; in se etiam aetatis excusationem nihil valere cum superioribus bellis
probati ad obtinendos exercitus evocentur; in se uno non servari quod sit omnibus datum semper imperatoribus ut rebus feliciter
gestis aut cum honore aliquo aut certe sine ignominia domum revertantur exercitumque dimittant. Quae tamen omnia et se tulisse
patienter et esse laturum; neque nunc id agere ut ab illis abductum exercitum teneat ipse quod tamen sibi difficile non sit sed
ne illi habeant quo contra se uti possint. Proinde ut esset dictum provinciis excederent exercitumque dimitterent; si id sit
factum se nociturum nemini. Hanc unam atque extremam esse pacis condicionem.
- Latino
- De Bello Civili
- Cesare
