Paragrafo 26
Iam vero coniectura omnis in qua nititur divinatio
ingeniis hominum in multas aut diversas aut etiam contrarias partis saepe diducitur. Ut enim in causis iudicialibus alia
coniectura est accusatoris alia defensoris et tamen utriusque credibilis sic in omnibus iis rebus quae coniectura investigari
videntur anceps reperitur oratio.
Quas autem res tum natura tum casus adfert (nonnumquam etiam errorem creat similitudo)
magna stultitia est earum rerum deos facere effectores causas rerum non quaerere. 56 Tu vates Boeotios credis Lebadiae vidisse
ex gallorum gallinaceorum cantu victoriam esse Thebanorum quia galli victi silere solerent canere victores. Hoc igitur per
gallinas Iuppiter tantae civitati signum dabat? An illae aves nisi cum vicerunt canere non solent? “At tum canebant nec
vicerant: id enim est” inquies “ostentum.” Magnum vero quasi pisces non galli cecinerint! Quod autem est tempus quo illi non
cantent vel nocturnum vel diurnum? Quodsi victores alacritate et quasi laetitia ad canendum excitantur potuit accidisse alia
quoque laetitia qua ad cantum moverentur. 57 Democritus quidem optumis verbis causam explicat cur ante lucem galli canant:
depulso enim de pectore et in omne corpus diviso et mitificato cibo cantus edere quiete satiatos; qui quidem silientio noctis
ut ait Ennius
“… favent faucibus russis
cantu plausuque premunt alas.”
Cum igitur hoc animal tam sit canorum sua
sponte quid in mentem venit Callistheni dicere deos gallis signum dedisse cantandi cum id vel natura vel casus efficere
potuisset?
Paragrafo 27
58 Sanguine pluisse senatui nuntiatum est Atratum etiam
fluvium fluxisse sanguine deorum sudasse simulacra. Num censes his nuntiis Thalen aut Anaxagoran aut quemquam physicum
crediturum fuisse? Nec enim sanguis nec sudor nisi e corpore. Sed et decoloratio quaedam ex aliqua contagione terrena maxume
potest sanguini similis esse et umor adlapsus extrinsecus ut in tectoriis videmus austro sudorem videtur imitari. Atque haec in
bello plura et maiora videntur timentibus eadem non tam animadvertuntur in pace; accedit illud etiam quod in metu et periculo
cum creduntur facilius tum finguntur impunius. 59 Nos autem ita leves atque inconsiderati sumus ut si mures corroserint aliquid
quorum est opus hoc unum monstrum putemus. Ante vero Marsicum bellum quod clipeos Lanuvii ut a te dictum est mures rossent
maxumum id portentum haruspices esse dixerunt; quasi vero quicquam intersit mures diem noctem aliquid rodentes scuta an cribra
corroserint! Nam si ista sequimur quod Platonis Politian nuper apud me mures corroserunt de re publica debui pertimescere aut
si Epicuri de voluptate liber rosus esset putarem annonam in macello cariorem fore.
Paragrafo
28
60 An vero illa nos terrent si quando aliqua portentosa aut ex pecude aut ex homine nata dicuntur? Quorum omnium ne
sim longior una ratio est. Quicquid enim oritur qualecumque est causam habeat a natura necesse est ut etiamsi praeter
consuetudinem exstiterit praeter naturam tamen non possit exsistere. Causam igitur investigato in re nova atque admirabili si
poteris; si nullam reperies illud tamen exploratum habeto nihil fieri potuisse sine causa eumque terrorem quem tibi rei novitas
adtulerit naturae ratione depellito. Ita te nec terrae fremitus nec caeli discessus nec lapideus aut sanguineus imber nec
traiectio stellae nec faces visae terrebunt. 61 Quarum omnium causas si a Chrysippo quaeram ipse ille divinationis auctor
numquam illa dicet facta fortuito naturalemque rationem omnium reddet; nihil enim fieri sine causa potest; nec quicquam fit
quod fieri non potest; nec si id factum est quod potuit fieri portentum debet videri; nulla igitur portenta sunt. Nam si quod
raro fit id portentum putandum est sapientem esse portentum est; saepius enim mulam peperisse arbitror quam sapientem fuisse.
Illa igitur ratio concluditur: nec id quod non potuerit fieri factum umquam esse nec quod potuerit id portentum esse; ita
omnino nullum esse portentum. 62 Quod etiam coniector quidam et interpres portentorum non inscite respondisse dicitur ei qui
[cum] ad eum rettulisset quasi ostentum quod anguis domi vectem circumiectus fuisset: “Tum esset” inquit “ostentum si anguem
vectis circumplicavisset”. Hoc ille responso satis aperte declaravit nihil habendum esse quod fieri posset
ostentum.
Paragrafo 29
C. Gracchus ad M. Pomponium scripsit duobus anguibus domi
comprehensis haruspices a patre convocatos. Qui magis anguibus quam lacertis quam muribus? Quia sunt haec cotidiana angues non
item; quasi vero referat quod fieri potest quam id saepe fiat. Ego tamen miror si emissio feminae anguis mortem adferebat Ti.
Graccho emissio autem maris anguis erat mortifera Corneliae cur alteram utram emiserit; nihil enim scribit respondisse
haruspices si neuter anguis emissus esset quid esset futurum. “At mors insecuta Gracchum est.” Causa quidem credo aliqua morbi
gravioris non emissione serpentis; neque enim tanta est infelicitas haruspicum ut ne casu quidem umquam fiat quod futurum illi
esse dixerint.
Paragrafo 30
63 Nam illud mirarer si crederem quod apud Homerum
Calchantem dixisti ex passerum numero belli Troiani annos auguratum; de quoius coniectura sic apud Homerum ut nos otiosi
convertimus loquitur Agamemnon:
“Ferte viri et duros animo tolerate labores
auguris ut nostri Calchantis fata
queamus
scire ratosne habeant an vanos pectoris orsus.
Namque omnes memori portentum mente retentant
qui non funestis
liquerunt lumina fatis.
Argolicis primum ut vestita est classibus Aulis
quae Priamo cladem et Troiae pestemque
ferebant
nos circum latices gelidos fumantibus aris
aurigeris divom placantes numina tauris
sub platano umbrifera fons
unde emanat aquai
vidimus immani specie tortuque draconem
terribilem Iovis ut pulsu penetraret ab ara;
qui platani in
ramo foliorum tegmine saeptos
corripuit pullos; quos cum consumeret octo
nona super tremulo genetrix clangore
volabat;
cui ferus immani laniavit viscera morsu.
64 Hunc ubi tam teneros volucris matremque peremit
qui luci ediderat
genitor Saturnius idem
abdidit et duro formavit tegmine saxi.
Nos autem timidi stantes mirabile monstrum
vidimus in
mediis divom vorsarier aris.
Tum Calchas haec est fidenti voce locutus:
‘Quidnam torpentes subito obstipuistis Achivi?
Nobis haec portenta deum dedit ipse creator
tarda et sera nimis sed fama ac laude perenni.
Nam quot avis taetro
mactatas dente videtis
tot nos ad Troiam belli exanclabimus annos;
quae decumo cadet et poena satiabit
Achivos.’
Edidit haec Calchas; quae iam matura videtis.”
65 Quae tandem ista auguratio est ex passeribus annorum potius
quam aut mensuum aut dierum? Cur autem de passerculis coniecturam facit in quibus nullum erat monstrum de dracone silet qui id
quod fieri non potuit lapideus dicitur factus? Postremo quid simile habet passer annis? Nam de angue illo qui Sullae apparuit
immolanti utrumque memini et Sullam cum in expeditionem educturus esset immolavisse et anguem ab ara exstitisse eoque die rem
praeclare esse gestam non haruspicis consilio sed imperatoris.
- Latino
- De Divinatione di Marco Tullio Cicerone
- Cicerone
